Từ lâu, đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) được mệnh danh là “Vương quốc tỏi”. Tỏi là 1 trong các cây trồng chính mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho người nông dân huyện đảo Lý Sơn. Trong tổng số hơn 400 ha đất nông nghiệp toàn đảo, hiện có khoảng 330ha diện tích người dân chuyên canh tác tỏi. Trung bình hằng năm tỏi tươi Lý Sơn thu được khoảng 2.800 – 3.000 nghìn tấn.
Hàng năm, người Lý Sơn thường trồng tỏi từ cuối tháng 9, đầu tháng 10 Âm lịch – thời điểm bắt đầu mùa mưa hàng năm. Người dân lấy cát phủ lên trên lớp đất nâu đỏ đặc trưng để giữ ẩm cho cây trồng đồng thời kết hợp bón lót luôn bằng phân chuồng. Vụ tỏi thường bắt đầu từ đầu tháng 9 và kéo dài cho đến tháng 2 âm lịch.
Vốn được thiên nhiên ưu đãi nhiều thắng cảnh đẹp, phong phú về văn hóa đặc biệt là văn hóa phi vật thể, lại thêm đất đai phì nhiêu nên ngoài các loại rau củ quả thì họ hành – tỏi là hai cây chủ lực trong nền nông nghiệp của đảo Lý Sơn. Cũng chính vì những đặc trưng của thiên nhiên và cách trồng trọt, chăm sóc riêng của cây tỏi của người Lý Sơn nên củ tỏi Lý Sơn có mùi vị thơm ngon rất đặc trưng.
Sau têt âm lịch là thời điểm thu hoạch tỏi, dạo quanh 1 vòng đảo chúng ta có thể thấy: Cả đào nhà nào cũng có tỏi, tỏi ở đây nhiều vô kể từ ngoài cánh đồng, đến nhà cho đến hàng chợ. Và hiện hay, trên cánh đồng bà con đang thu hoạch tỏi, được biết mùa tỏi năm nay bà con rất vui mừng vì thời tiết thuât lợi, tỏi được mùa, được giá và đặc biệt năm nay đầu ra ổn định vì bà con an tâm đầu ra..
Cây tỏi là cây trồng đặc trưng và là cây trồng chủ lực của huyện đảo Lý Sơn, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong giá trị sản xuất ngành trồng trọt. Trong những năm qua, mặc dù còn nhiều khó khăn trong sản xuất do điều kiện tự nhiên, thiếu đất, cát sản xuất, giá cả biến động nhưng việc trồng tỏi vẫn được đảm bảo và có chiều hướng phát triển tích cực. Tỏi được mùa, được giá mang lại niềm vui lớn cho người nông dân nơi đây.
Ngay sát những bờ biển vắng lặng, hoang sơ là những cánh đồng tỏi, hành xanh mướt. Người dân lựa những cây tỏi già, chắc củ để thu hoạch trước. Những cây non hơn tiếp tục được chăm sóc để củ chắc hơn và thu hoạch rải rác trong 1-2 tháng, đang thu hoạch tói chín rộ, nông dân vui vì được mùa.
Theo các nông hộ trồng tỏi lâu năm, cây tỏi rất phù hợp với chất đất trên đảo, tuy nhiên việc trồng tỏi cũng hỏi phải rất kỳ công. Tỏi Lý Sơn chỉ trồng được một vụ Đông-Xuân. Người dân huyện đảo đã cần mẫn xử lí nham thạch núi lửa phong hóa phối trộn với cát trắng khai thác từ biển đã tạo nên những cánh đồng trồng tỏi trù phú. Chính cách cách kết hợp thổ nhưỡng đặc biệt này đã tạo nên hương vị đặc trưng của tỏi Lý Sơn mà không nơi nào có được.
Màu trắng của nắng, của cát lẫn vào với màu trắng của những mẻ tỏi trên sân phơi là hình ảnh quen thuộc du khách có thể thấy khi đến mảnh đất đầy nắng gió này. Tỏi Lý Sơn nổi tiếng bởi có mùi thơm, vị cay nhưng vẫn dịu ngọt, được ví von như “vàng trắng” quý giá.
Tỏi Lý Sơn có hình dạng bé với ba chỉ số đặc thù là: Củ nhỏ, trọng lượng trung bình khoảng 7,87 (gram/củ); chiều cao trung bình khoảng 26,22 (mm); đường kính củ trung bình 24,95 (mm). Ngoài ra, vỏ củ và vỏ tép có màu trắng vôi đặc trưng, thịt tỏi có màu trắng ngà và sắc xanh đặc trưng.
Mỗi năm, nông dân huyện Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi trồng hơn 300 ha tỏi, trung bình nông dân đầu tư 12-15 triệu đồng chi phí giống, phân bón,… thu hoạch 500-700kg tỏi. Tỏi Lý Sơn đã được công nhận thương hiệu nhãn hiệu tập thể và được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, chính quyền huyện khuyến cáo nông dân chú trọng sản xuất tỏi theo hướng an toàn nâng cao giá trị, chất lượng, không chú trọng số lượng để tránh mất mùa đại trà.
Để đảm bảo đầu ra an tâm cho bà xon sản xuất, chính quyền địa phương đã hợp tác cung cấp dài hạn cho các đơn vị lớn tỏi Lý Sơn để chế biến ra sản phẩm tiêu dùng, nân cao giá trị tring kế cho bà con.
Hợp tác được kỳ vọng tạo cơ hội phát triển bền vững cho nghề trồng tỏi lâu đời ở huyện đảo, giải quyết đầu ra cho người nông dân và quảng bá thương hiệu đặc sản này ra thế giới.
Ngày nay, tỏi Lý Sơn đã được công nhận thương hiệu nhãn hiệu tập thể và được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, chính quyền huyện khuyến cáo nông dân chú trọng sản xuất tỏi theo hướng an toàn nâng cao giá trị, chất lượng, không chú trọng số lượng để tránh mất mùa đại trà.
Khác với các loại tỏi Việt Nam thông thường có vị the, cay nồng đặc trưng thì đặc sản tỏi Lý Sơn Quảng Ngãi lại có mùi thơm dễ chịu, dịu ngọt ít cay và nồng hơn. Nên mấy ai đi du lịch từ đảo Lý Sơn của Quảng Ngãi về mà không mua cho gia đình hoặc bạn bè một vài ký tỏi về sử dụng hay làm quà tặng.
Nên đi cùng với sự phát triển của du lịch Lý Sơn, tỏi cũng theo chân du khách tỏa về mọi miền đất nước, mang hương vị rất riêng của quê hương “Hải Đội Hùng Binh Hoàng Sa” năm xưa.
Ngày nay tỏi Lý Sơn còn được nghiên cứu để cho ra “nước nắm nam ngư – ớt tỏi Lý Sơn” giữ nguyên vị để góp thêm hương vị cho bữa cơm đoàn tụ gia đình và góp phần quảng bá đặc sản vùng niền Việt Nam đến với bữa cơm mọi gia đình và bè bạn quốc tế.
Theo: BTV Tuấn Duy HTV
Hình: Nguyễn Hoàng
